De werkdruk in het onderwijs is niet voor niets een hot topic in het nieuws. Steeds meer docenten gaan gebukt onder werkstress, overvolle agenda’s en zelfs burn-outs. De buitenwereld roept weleens dingen als “Nou, jullie hebben tenminste 6 weken vakantie!”. Maar als docent weet je wel beter: het is flink bikkelen. Hoe ga je om met de werkdruk die het onderwijs met zich meebrengt?
Wat komt aan bod:
- Wat is werkdruk in het onderwijs?
- Hoe hoog is de werkdruk in het onderwijs?
- Wat zijn de grootste problemen in het onderwijs?
- Hoe merk je een te hoge werkdruk als docent?
- Wat kun je zelf doen om de werkdruk te verminderen?
- Dus: hoe ga je om met werkdruk in het onderwijs?
“De werkdruk in het onderwijs neemt toe.” Een kop met die strekking verschijnt haast wekelijks ergens in de media. Niet voor niets zijn er stakingen rondom de werkdruk in het onderwijs én biedt de overheid subsidie vanwege werkdruk in het onderwijs om mensen toch aan te trekken voor een baan voor de klas.
Als onderwijzer weet je als geen ander: een 9-tot-5-baan heb je zeker niet. Je geeft lessen of colleges. Je hebt vaak een drukke vergaderagenda. Je bent misschien betrokken bij allerlei commissies en projectgroepen. En dan moet je ook nog lessen voorbereiden, werk nakijken, surveilleren, in gesprek gaan met bezorgde ouders of collega’s, en leerlingen begeleiden die extra hulp nodig hebben. Ik spreek uit ervaring, ik ben jarenlang zelf docent geweest op het voortgezet onderwijs.
Tel daar het groeiende lerarentekort bij op, en het is helemaal niet gek dat je soms na een werkdag verzucht “Pff, wát een dag!”. En ja, de toenemende werkdruk in het onderwijs staat op de agenda bij de politiek en krijgt aandacht. Maar alleen over het probleem praten verlicht de druk nog niet.
Wat is werkdruk in het onderwijs?
Onze definitie van werkdruk in het onderwijs is dat je te weinig tijd hebt om je werk uit te voeren zoals je dat het liefst zou willen en dat je daarbij wellicht ook te weinig steun ervaart vanuit leidinggevenden, collega’s of het bestuur. Er komt zo veel werk op je af dat je de grip verliest en het nauwelijks nog kunt bolwerken.
Werkdruk in het onderwijs kan ermee te maken hebben dat je meer leerlingen of studenten onder je hoede hebt, waardoor je in dezelfde tijd meer gedaan moet krijgen. Tegelijkertijd krijgen docenten naast de hoge werkdruk in het onderwijs te maken met gedragsproblemen bij leerlingen. Er is dan ook steeds meer individuele aandacht voor leerlingen nodig. Daar vraagt de overheid ook om. Máár die aandacht kun je met een volle agenda niet altijd bieden. Ook dat geeft stress en druk.
Objectieve vs. subjectieve werkdruk
Er is een verschil tussen de werkelijke werkdruk in het onderwijs (dus de objectieve werkdruk) en de werkdruk zoals ieder die voor zich beleeft (subjectieve werkdruk). De één vindt het bijvoorbeeld fijn om veel deadlines te hebben en 193 ballen hoog te houden. De ander krijgt daar eerder stress van. Het is dan ook logisch dat iedereen de werkdruk weer anders ervaart.
Ook als een collega zegt niets van de te hoge werkdruk te herkennen, kan het dus heel goed zijn dat jij dat wel zo ervaart.
Hoe hoog is de werkdruk in het onderwijs?
Uit onderzoek naar werkdruk in het onderwijs blijkt dat het onderwijs de sector is waarin burn-outklachten het vaakst voorkomen. Maar liefst 22,1% van de leraren ervaart symptomen van een burn-out.
Zo’n 75% van de docenten in het mbo ervaart een hoge werkdruk. Verder geeft 45% van de mbo-docenten aan dat de werkdruk hoog ligt; 10% vindt deze zelfs veel te hoog. Ook in het voortgezet onderwijs vindt 45% de kwantitatieve taakeisen vaak of altijd hoog. In het basisonderwijs heeft zelfs 60% die mening.
En op het hbo en de universiteit? Op hbo-instellingen vindt ongeveer de helft van de docenten de werkdruk te hoog. Op de universiteit ervaart ongeveer ⅔ van de medewerkers een hoge of zelfs zeer hoge werkdruk. Van de hbo- en universitair docenten ervaart 63% weleens lichamelijke of psychische klachten. Dat blijkt uit onderzoek van vakbond Vawo.
Kortom: de werkdruk speelt niet alleen bij leraren in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Ook in het mbo en hoger onderwijs ligt de werkdruk hoog. Te hoog eigenlijk.
Dus: hoeveel docenten ervaren werkdruk?
Al met al kunnen we zeggen dat…
- …55% van de mbo-docenten een hoge (of zelfs veel te hoge) werkdruk ervaart;
- …60% van de basisschooldocenten de werkdruk hoog vindt;
- …45% van de docenten op het voortgezet onderwijs de werkdruk hoog noemt;
- …50% van de hbo-docenten vindt dat de werkdruk te hoog ligt;
- …zo’n 65% van de universiteitsmedewerkers naar eigen zeggen kampt met te hoge werkdruk.
Wat zijn de grootste problemen in het onderwijs?
Waarom er werkdruk in het onderwijs is? De belangrijkste oorzaken van werkdruk in het onderwijs zijn:
- Er is een tekort aan leraren, waardoor docenten meer taken op hun bordje krijgen en vaak ook grotere klassen hebben.
- De invoering van Passend onderwijs: er komen steeds meer leerlingen die extra begeleiding nodig hebben, maar dat is lastig te bieden in de steeds groter wordende klassen. Onderzoek van DUO laat zien dat 93% van de leraren vindt dat Passend onderwijs voor een hogere werkdruk heeft gezorgd.
- Door de extra taken die docenten erbij krijgen, moeten zij meer eigen tijd steken in de voorbereiding van lessen, zorgplannen en andere belangrijke taken.
- Sommige leraren vinden het ook mentaal lastig dat ze leerlingen niet kunnen bieden wat zij nodig hebben. Dat voelt niet goed en kost ook mentale energie.
- Veel leraren ervaren een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ze willen het graag goed doen voor hun leerlingen of studenten, voor ouders, voor de school, voor collega’s en voor de buitenwereld.
- Er komt meer administratieve last bij scholen te liggen, onder andere doordat scholen en leraren zich meer moeten verantwoorden over het onderwijs dat zij bieden, de resultaten van leerlingen en de vorm van het onderwijs. Dat betekent nog meer administratie. Zo vinden er meer evaluaties en toetsen plaats dan een jaar of twintig geleden.
- Scholen krijgen grotere kerndoelen en pedagogische opdrachten mee, zoals extra ondersteuning bieden of aandacht besteden aan maatschappelijke thema’s.
Waarom het onderwijs zo zwaar is? Dat zit hem volgens leraren vooral in de combinatie van passend onderwijs willen bieden, maar daar tegelijkertijd de capaciteit niet voor hebben. Want met een lerarentekort en grotere klassen is het lastig om echt elke leerling het onderwijs en de zorg te bieden die die leerling nodig heeft.
Niet voor niets klinkt steeds vaker het geluid dat het onderwijs te zwaar zou zijn en komen burn-outs in het onderwijs veel voor. Ook de Onderwijsraad concludeert het in haar adviesrapport ‘Tijd voor focus’:
Leraren moeten te veel verantwoordelijkheid op hun schouders dragen. Ze komen daardoor nog maar nauwelijks toe aan waar ze het eigenlijk voor doen: onderwijs ontwikkelen en lesgeven.
Hoe merk je een te hoge werkdruk als docent?
Op scholen zijn de gevolgen van de hoge werkdruk in het onderwijs goed merkbaar. Het rapport spreekt onder andere van veel ziekteverzuim, burn-outklachten en mensen die uit het onderwijs weggaan. Concrete symptomen waaraan je zelf kunt merken dat jij een hoge werkdruk hebt:
- Je merkt dat je regelmatig ‘s avonds of in het weekend doorwerkt.
- Je ervaart misschien lichamelijke klachten, zoals hartkloppingen, buikpijn of gespannen spieren.
- Je hebt vaak het gevoel tekort te schieten, doordat je niet de tijd aan dingen kunt besteden die je zou willen.
- Je merkt dat je sneller geraakt wordt door kritiek en misschien ook eerder geïrriteerd bent.
- Misschien heb je meer moeite om in slaap te vallen of tot rust te komen.
- Je vindt het lastiger om je te concentreren.
- Wellicht maak je meer fouten dan anders.
- Je kunt je neerslachtig voelen.
- Misschien heb je vaak het idee achter de feiten aan te lopen. Je werkt hard, maar krijgt nooit alles gedaan wat je zou willen.
Wat kun je zelf doen om de werkdruk te verminderen?
De overheidsregels en kleine lettertjes van onderwijsinstellingen kun je niet veranderen. Helaas. Dé oplossing voor de werkdruk in het onderwijs kunnen we je ook niet geven. Helaas. Maar er zijn een paar dingen die je wél zelf in de hand hebt om werkdruk te verminderen. Zo kun je zelf iets minder werkdruk in het onderwijs ervaren. Ik (volg je mij en Tijdwinst al op Instagram?) deel graag 11 tips tegen de werkdruk in het onderwijs.
1. Schrap taken die overbodig zijn
Staan er activiteiten in je agenda die ver van het onderwijs af staan, of die geen must zijn? Kijk of je daar vaker ‘nee’ tegen kunt zeggen. Denk aan projecten vanuit de school over vlindertuintjes of persoonlijke financiën. Natuurlijk is het leuk en waardevol. Maar wat niet kan, dat kan niet.
Onthoud: iedereen heeft er meer aan als jij je grenzen aangeeft dan als je jezelf over de kop richting een burn-out werkt.
2. Neem écht pauze
Pauzes van werk zijn belangrijk, juist wanneer je als docent al een groot deel van de tijd aanstaat. Weersta de verleiding om achter je computer te lunchen en probeer met collega’s je broodje te eten of de frisse lucht op te zoeken.
Ga ook niet in je pauze het nieuws van de dag uitgebreid doornemen of alvast iets voorbereiden voor de middag. Probeer echt los te komen van je werk of andere prikkels. Lees bijvoorbeeld een paar pagina’s uit een leesboek, klets met collega’s (en dan níet over werkdingen) of koop een broodje bij een lunchzaak om de hoek.
3. Probeer eens lopend te vergaderen
Neuropsycholoog Erik Scherder is er groot voorstander van. We bewegen massaal te weinig én wandelen is een goede manier om je creativiteit en productiviteit te verhogen. Allemaal goede redenen dus om voor te stellen een vergadering een keer lopend te houden. Wie weet is het een hit.
4. Praat over de werkdruk met collega’s
Ga bij jezelf na waar jouw werkdruk vandaan komt. Wat bezorgt jou de meeste werkstress of kost jou veel energie? Praat erover met collega’s. Zij staan vaak voor dezelfde uitdagingen en herkennen ongetwijfeld wat jij ervaart. Die herkenning geeft het gevoel er niet alleen voor te staan én biedt een goede oplossing om tips of oplossingen aan te dragen. Soms ziet een buitenstaander beter wat er anders kan dan jijzelf.
Nog beter: maak van de werkdruk in het onderwijs een terugkerend thema in vergaderingen. Ga regelmatig bij elkaar na hoe het jullie vergaat, wat goed gaat en wat beter kan. Dan kunnen jullie bijvoorbeeld samen kijken of bepaalde projecten geschrapt mogen worden.
5. Bepaal een eindtijd voor je werkdag (en houd je daaraan)
Een goede werk-privébalans is heel belangrijk. Hoewel je er in drukke weken misschien niet aan ontkomt een stapel nakijkwerk of voorbereidingen mee naar huis te nemen, is het belangrijk dat je zo goed als het kan een scheidslijn tussen werk en privé aanbrengt.
Bepaal aan het begin van de dag hoe laat je vandaag naar huis wilt gaan. En moet je echt thuis nog werk inhalen? Zet dan een timer en geef jezelf bijvoorbeeld maximaal een uur. Je kunt er ongetwijfeld nog een uur langer over doen. Maar goed is goed genoeg. En niemands lessen of werk worden er beter van als je nooit ontspanning inbouwt voor jezelf.
6. Stel elke dag 3 prio-taken vast
Ongetwijfeld heb je een eindeloze takenlijst. Op die lijst staan vast allerlei dingen door elkaar: de dingen die absoluut moeten gebeuren, taken die je zelf graag wilt uitvoeren, taken die het bestuur op je bordje werpt en taken waarvan iemand anders riep “Hét zou mooi zijn als je dit kunt oppakken!”. Je bent er waarschijnlijk zelf ook al wel achter dat je die complete takenlijst onmogelijk kunt afwerken zonder 80-urige werkweken te draaien. Wat je wél kunt doen? Orde aanbrengen op die lijst.
Vorm je wensenlijst (alle taken die je het liefst “zou willen doen”) om tot een realistische takenlijst. In mijn boek ‘Elke Dag Om 15.00 Uur Klaar’ kan je daar een handje bij helpen. Of lees ons artikel over een takenlijst maken.
Wat ook helpt? Bepaal voor elke dag 3 taken die absolute prioriteit hebben boven al het andere en besluit om je daarop te focussen. Het zou mooi zijn als meer dan die 3 dingen lukken. Maar als deze 3 afgevinkt zijn, dan is je dag ook al geslaagd. Dat geeft vaker een voldaan gevoel.
7. E-mail efficiënter
Terwijl je voor de klas staat, stroomt misschien ook nog eens je inbox vol met e-mails. Moet je daar óók nog wat mee! Je e-mails verwerken is iets wat vaak wel sneller en efficiënter kan. Een paar tips:
- Verwerk je e-mails OHIO. Dus verwerk elke e-mail direct op het moment dat je hem opent. Stuur meteen een antwoord als dat kan (of zet de e-mail op je takenlijst), verwijder hem of stuur hem door. Dan is die e-mail maar mooi uit je hoofd.
- Open je inbox minder vaak. Gebruik niet elk loze moment om je inbox te checken, maar doe het op vaste tijden waarop je ook echt tijd hebt om je e-mails weg te werken.
- Antwoord niet te lang. Probeer kort en bondig te communiceren in je reacties. Merk je dat dat lastig is of gaat het om een gevoelig onderwerp? Plan er dan een (bel)afspraak voor in. Dat scheelt je heel lang aan een e-mail werken.
- Gebruik een duidelijke onderwerpregel, zoals ‘Ter feedback: …’ bij je e-mails. Dan kan de ontvanger nog sneller zien wat jij verwacht én heb je een grotere kans dat je dat ook daadwerkelijk krijgt.
- Zet je Outlook- of Gmail-notificaties uit. Hetzelfde geldt voor pop-ups. Weg ermee! Dan kunnen ze je ook niet meer als een onnodige stoorzender uit je concentratie halen.
8. Bespreek in het team jullie energiegevers en -vreters
Het kan goed zijn dat taken die jou bakken met energie kosten voor je collega helemaal niet zo energievretend zijn. Of dat je collega iets juist tergend saai vindt, terwijl jij denkt “Kom maar door!”. Een goede reden om met collega’s eens om de tafel te zitten en jullie talenten te bespreken, maar ook de dingen die jullie juist energie kosten. Wie weet kun je de taken anders verdelen, en staat je collega bijvoorbeeld te popelen om het moestuintjesproject van je over te nemen als jij haar helpt bij een presentatie.
Zo vergroot je ieders werkplezier én verlaag je de individuele werkdruk. Want als je doet wat je leuk vindt, zal het je vaak minder tijd kosten dan als je je ergens met tegenzin op stort.
9. Skip vaker een vergadering
Moet je wel echt bij elke vergadering aansluiten waarvoor je wordt uitgenodigd? Kijk voortaan extra kritisch naar de uitnodigingen. Heb jij hier echt iets toe te voegen of niet per se? Moet je er ook wel de hele tijd bij zijn of is je bijdrage maar voor één of twee punten nodig? Misschien kun je na zo’n snelle check zomaar een paar vergaderingen per week uit je agenda schrappen.
Nog een goede tip: geef 5 minuten voor afloop van de vergadering aan dat je zo weg moet als de vergadering dreigt uit te lopen. Dan hoef jij niet te sprinten naar je volgende afspraak en zo voorkom je dat vergaderingen meer tijd slurpen dan gepland.
10. Koppel een tijdsplanning aan grotere projecten
Gaan jullie een groot project oppakken binnen de onderwijsinstelling? Denk aan een nieuw curriculum ontwikkelen, een lespakket rondom een thema bedenken of een nieuwe manier van samenwerking vormgeven. Stel daar dan samen een concrete tijdsplanning voor op. Bepaal met elkaar wie wat wanneer gedaan moet hebben. Houd ook overzicht via een tool als Trello of Monday. Dat scheelt veel vergaderingen en heen en weer mailen!
Ook voor jezelf is het handig om de taken die uit zo’n project voortkomen direct in je agenda te zetten. Dan is die tijd alvast geblokt in je agenda en kom je daar niet later mee in de knoop.
11. Geef feedback (ook positieve!)
De hoge werkdruk in het onderwijs speelt helaas bij veel onderwijsprofessionals. Misschien merk je het ook aan anderen dat zij bijvoorbeeld een korter lontje hebben, werk op jou proberen af te schuiven of niet goed communiceren. Natuurlijk hoort dat allemaal bij werkstress. Maar zo’n vervelende of negatieve houding veroorzaakt ook werkstress bij anderen.
Spreek elkaar er daarom op aan als iemand bijvoorbeeld erg bot reageert of vergeet om duidelijk te communiceren. Geef daar constructieve feedback op, het liefst al direct nadat je vervelend gedrag opmerkt. Dan kan de ander daarvan leren.
Geef elkaar daarnaast zeker positieve feedback. Dus laat het weten als je vindt dat een collega iets goed heeft aangepakt. Waardering is juist in een stressvolle werksfeer heel belangrijk.
Dus: hoe ga je om met werkdruk in het onderwijs?
Je kunt in je eentje (helaas) niet het hele probleem oplossen. Wél kun je een aantal stappen zetten om in elk geval de werkdruk die jij ervaart iets te temperen. Kort samengevat:
- Schrap overbodige taken.
- Sla je pauzes niet over.
- Vergader eens lopend.
- Praat met collega’s over de werkdruk.
- Bepaal een eindtijd voor je werkdag.
- Bedenk voor elke dag 3 prio-taken.
- Ga efficiënter met je mailbox om.
- Bespreek persoonlijke energiegevers en -vreters in het team.
- Skip vaker een vergadering.
- Werk voor grote projecten met een tijdsplanning.
- Geef feedback (ook positief!).
En vergeet niet om het hoofd koel te houden. Je kunt als docent niet alles. Je kunt ook niet alles perfect doen. Til dingen van jouw bordje, maak je prioriteiten helder en vergeet dat jij die ene superdocent moet zijn die – werkdruk of niet – écht alles kan. Dat kan namelijk niemand.
Hoe hoog is de #werkdruk in het onderwijs? Uit onderzoek blijkt dat het #onderwijs de sector is waarin burn-outklachten het vaakst voorkomen. Maar liefst 22,1% van de leraren ervaart symptomen van een burn-out.https://t.co/a02EZ6zkvN
— Tijdwinst.com (@tijdwinst) November 5, 2024
Minder werkstress en werkdruk? Volg onze training timemanagement
Uiteraard bestaat er geen hapklare cursus omgaan met werkdruk in het onderwijs. Wél kan onze training timemanagement je goed helpen om beter om te gaan met werkdruk. Leer bij deze training hoe je prioriteiten stelt, een heldere planning maakt, vaker ‘nee’ zegt, meer overzicht hebt en rust in je hoofd houdt door slimmer in plaats van harder te werken. We krijgen in onze trainingen veel professionals uit het onderwijs. Ook jou helpen we graag richting meer rust, meer regie en minder werkstress.
Schrijf je in voor onze training op een locatie bij jou in de buurt. Wil je de training met het hele team volgen? Ook dat kan! Lees meer over onze in-company-training.
Wie zijn wij? | Training Timemanagement
Tijdwinst.com geeft als trainingsbureau al meer dan 20 jaar trainingen rondom slimmer (samen)werken. Al onze trainingen duren maar 1 dag, zijn praktisch ingestoken en vinden plaats in kleine groepjes. Zo leer je er veel van én kun je direct aan de slag met wat je leert. Ook in het onderwijs hebben al veel trainingen gegeven, o.a. over timemanagement, gesprekstechnieken, feedback geven en assertiviteit.
Ben je nieuwsgierig naar ons trainingsaanbod of naar onze andere artikelen? Lees verder op onze websites of schrijf je direct in voor een training.
- 1-daagse training Timemanagement | Blog
- 1-daagse training Feedback geven | Blog
- 1-daagse training Snellezen, mindmapping en geheugentechnieken | Blog
- 1-daagse training Assertiviteit | Blog
- 1-daagse training Gesprekstechnieken | Blog
- 1-daagse training Effectief Thuiswerken voor Teams | Blog