Heb jij een baan waarvan je stiekem denkt dat deze nutteloos is? Als dat het geval is, heb je wat antropoloog David Graeber betreft een “bullshit job”. Graeber, professor aan de London School of Economics en vooraanstaand figuur in de Occupy Wall Street-beweging, beschrijft het fenomeen in zijn boek “Bullshit Jobs: a Theory”.
Hij stelt dat wereldwijd miljoenen mensen banen uitoefenen die eigenlijk volkomen nutteloos en onnodig zijn. Van kantoorwerkers, administratieve medewerkers, consultants, telemarketeers, bedrijfsjuristen, dienstverleners, tot aan duizenden andere banen; ze kunnen prima op de schop. En nee, dat is niet wat Graeber zelf vindt. Het zijn de mensen die deze functies zelf uitoefenen die ervan overtuigd zijn dat ze maar wat aanrommelen.
In dit artikel bespreek ik welke banen hieronder vallen, waarom ze desastreus zijn voor je eigenwaarde en werkplezier én wat jij kunt doen wanneer je erachter komt dat je zelf een bullshit job vervult.
Wat zijn bullshit jobs? Schijnbaar belangrijk, maar volkomen zinloos (+ voorbeelden)
Bullshit jobs – “onzin banen”, dus – zijn banen waarvan zelfs degenen die ze uitvoeren, de reden voor hun bestaan eigenlijk niet kunnen rechtvaardigen, maar wel doen alsof er een reden is. Er zit dus eigenlijk een “bullshit”-element aan vast.
Verwar het echter niet met slechte banen, of “shitjobs” zoals Graeber ze noemt. Dat zijn banen die vooral slecht zijn vanwege het zware werk, verschrikkelijke werkomstandigheden of een laag salaris. Vaak een combinatie van deze drie. Hoewel deze banen “shit” zijn om uit te voeren, zijn ze wel ontzettend nuttig.
Bullshit jobs daarentegen, zijn dat niet. Op alle vlakken. Vaak zijn dit juist de functies die veel aanzien genieten, respect krijgen en nog een hoger salaris. Alleen: ze zijn volkomen nutteloos en degene die ze uitvoeren, weten dat.
Graeber heeft het in zijn boek bijvoorbeeld over bedrijfsjuristen. Zijzelf geven vaak zelf aan dat de wereld waarschijnlijk beter af zou zijn zonder hen. Of denk aan PR-consultants, brand managers of andere talloze administratieve specialisten die betaald krijgen om rond te hangen, telefoontjes aan te nemen en te doen alsof ze nuttig zijn.
Het zijn vaak de gecreëerde middle-management posities zonder echte relevantie; banen die alleen bestaan om de carrière van de persoon te rechtvaardigen. Zouden deze banen morgen van de aardbodem verdwijnen, dan zou dat geen enkel verschil maken.
Neem daarentegen banen die daarentegen vaak bestempeld worden als “shitjob” – leraren, vuilnismannen, bouwvakkers, politieagenten of andere essentiële beroepen – zouden deze van de een op de andere dag verdwijnen, dan zou dat wel degelijk grote gevolgen hebben.
Inge en ik bespreken dit in een aflevering van de Tijdwinst Podcast:
Lege functies: voorbeelden van bullshit banen
Graeber riep een aantal jaar geleden op om hem te schrijven wanneer jij vond dat jouw baan nutteloos was. Duizenden deden dat en beschreven uitgebreid wat ze deden en waarom dit bullshit was. Graeber merkte vijf categorieën onzin banen op:
“Flunkies” (of “Wachters”)
Dit zijn vooral banen die dienen om status te verlenen aan hogere personen of de organisatie als geheel. Denk aan receptionisten die zelden telefoontjes hoeven te beantwoorden en slechts in de hal zitten omdat het bedrijf dan belangrijk oogt. Of assistenten; zij klagen over het feit dat ze voornamelijk nietsnutten, maar de manager kan vervolgens wel trots beweren dat “hij een eigen assistente heeft”. Uiterlijke schijn, niets meer.
“Goons” (of “Bullebakken”)
Functies met een agressief component die alleen maar bestaan omdat de concurrent ze ook heeft. Bedrijfsjuristen vallen hier bijvoorbeeld onder, maar ook marketeers, social media-experts en telefonische verkopers. Ze zijn druk bezig met het opzetten van (telefonische) campagnes, maar wanneer de concurrent ermee zou stoppen, zouden zij ook niet meer nodig zijn.
Duct tapers (of “Oplappers”)
Dit zijn banen die hoofdzakelijk problemen oplossen die niet zouden bestaan als het proces goed zou werken. Denk aan klantenservicemedewerkers die voornamelijk “sorry” moeten zeggen wanneer het systeem weer eens niet functioneert. In plaats van de fouten te herstellen, worden zij ingezet om de boel te verzachten voor de klant.
Box tickers (of “Afvinkers”)
Procedures, regeltjes en audits; sommige banen hebben enkel bestaansrecht omdat er bepaalde zaken afgevinkt moeten worden: “loopt alles nog zoals het hoort?”. Denk hierbij aan dossierbeheerders, kwaliteit-checkers en auditors.
Task masters (of “Opzichters”)
Managers, ze zijn volgens Graeber niet allemaal overbodig, maar velen van hen beschouwen zichzelf wel zo. Wanneer je enige functie is om te controleren of anderen hun werk goed uitvoeren of onzinnig werk voor hen creëren (puur zodat jij vervolgens weer iets te controleren hebt), dan is het niet heel gek dat velen hun baan als “bullshit” bestempelen.
De gevolgen van nutteloos werk: de impact op werkplezier en eigenwaarde
Niet iedereen is het natuurlijk eens met Graebers ideeën, ik ook niet trouwens. Graeber heeft namelijk nogal een extreme kijk op de moderne arbeidsmarkt en hij presenteert zichzelf als een “revolutionair” die pleit voor een universeel basisinkomen. Of dat een reële oplossing is, vraag ik me af. Wat ik wél weet, is dat wanneer mensen zich te lang ongelukkig voelen in hun baan, dit iets doet met hun eigenwaarde.
Je wilt namelijk het gevoel hebben dat je iets nuttigs doet. Dat je iets bijdraagt aan de maatschappij. Wanneer dit gevoel van je ontnomen wordt en je enkel een bureaustoel warm houdt, dan heeft dit een negatieve invloed op je welzijn. Sterker nog: je krijgt het idee dat jij en jouw vaardigheden irrelevant zijn.
En natuurlijk, in eerste instantie lijkt het aantrekkelijk om goed betaald te worden om in principe uit je neus te vreten – er zouden genoeg mensen voor tekenen – maar op de lange termijn wordt je hier doodongelukkig van. Je verliest motivatie, mist uitdaging en gaat dagelijks met lood in je schoenen naar je ‘drie-ton-per-jaar’ baan, wetende dat het niets voorstelt.
Misschien hoor je daarom ook regelmatig dat iemand zijn lucratieve maar betekenisloze baan inruilt voor simpeler werk dat hen voldoening geeft, ook als dat betekent dat ze inleveren in salaris en aanzien.
8 verborgen drijfveren: waarom bullshit jobs blijven voortbestaan
Je zou denken dat mensen er op een gegeven moment er wel klaar mee zijn. Dat ze elkaar aankijken tijdens weer zo’n nutteloze vergadering en zich afvragen: “Waarom doen we dit eigenlijk? Als we dit project laten varen, heeft dat echt geen grote gevolgen.” Of: “Als ik deze checklist niet afwerk, blijven de systemen ook gewoon goed draaien…” Dat heeft volgens Graeber een aantal redenen:
Westerse overtuiging
In de eerste plaats bevinden we ons volgens hem in een cultuur waarin werk wordt verheerlijkt. “Thuiszitten en niets doen is slecht, je moet gewoon werken!” Dit leidt tot het verzinnen van banen en functies, zelfs als ze eigenlijk overbodig zijn. Hij vergelijkt dit met de tijd van de Sovjet-Unie: drie mensen achter een kassa om één brood af te rekenen – de een neemt het aan, de ander rekent af en de laatste stopt het in een zak.
Machtsstructuren
Bovendien bestaan er sterke hiërarchieën. Als jij tegen een collega zegt dat jouw baan eigenlijk weinig voorstelt, wat betekent dat dan voor zijn baan? Of voor de functie (en het nut) van jouw leidinggevende? Of zelfs voor het moreel van het bedrijf? Het lijkt wel op het verhaal van de nieuwe kleren van de keizer: als anderen er niets van zeggen, houd jij ook je mond.
Bedrijfscultuur
Een andere reden is het behouden van imago en het in stand houden van de bedrijfscultuur. Je wilt laten zien dat je groot en belangrijk bent, dus je moet wel een secretaresse, PR-medewerkers, een jurist, een persoonlijke assistent én een marketingteam hebben. Zelfs als ze niet echt nodig zijn voor de dagelijkse gang van zaken.
Aanzien en respect
Status is ook een factor: veel mensen zouden je voor gek verklaren als je een goed betaalde en hoog aangeschreven baan hebt en dan zegt dat het eigenlijk niet veel voorstelt. Ze zouden graag met je ruilen! Mensen kijken naar je op, je partner respecteert je en je junior collega wil “net als jij worden.” Why burst their bubble?
Gebrekkige meetmethoden
Graeber benadrukt ook dat het soms lastig is om de echte waarde van bepaalde functies te meten, vooral in complexe organisaties. Hierdoor kunnen managers geneigd zijn om banen te behouden waarvan de waarde niet makkelijk te meten is, puur uit angst om belangrijke taken over het hoofd te zien. De meetmethodes zijn vaak vaag, dus je manager heeft misschien niet eens door dat jij het grootste deel van je dag op Instagram zit en tussendoor je nagels laat doen.
Het financiële systeem
Uiteraard richt Graeber, als de revolutionair die hij is, zich op de overmatige kapitalistische focus op werk en financiën. Mensen voelen zich gedwongen om vast te houden aan hun zinloze baan, anders riskeren ze verlies van levensstijl of kunnen ze hun rekeningen niet meer betalen.
Regelgeving
En dan heb je bureaucratisering: Veel zinloze banen zijn gerelateerd aan bureaucratie en regelgeving. Deze banen ontstaan wanneer organisaties proberen te voldoen aan complexe voorschriften, wat resulteert in een overvloed aan administratieve functies zonder directe productieve output. Denk aan lijstjes afvinken, nabellen en procedures.
Gebrek aan alternatieven
Last but not least: soms zijn er gewoon geen duidelijke alternatieve banen beschikbaar voor mensen met zinloze banen. Dit kan het gevolg zijn van technologische veranderingen (hé Ai), economische verschuivingen of beperkte keuzemogelijkheden in een specifieke regio.
Kortom: veel mensen zouden graag van hun zinloze baan af willen, maar blijven erin hangen vanwege sociale, economische en psychologische redenen. Hierdoor blijft iemand vaak jarenlang vastzitten in een baan zonder echte betekenis, uitgeput en zonder motivatie.
“Shit, ik heb zelf een bullshit job. Wat nu?!”
Wat te doen als je een nutteloze baan hebt? Als je na het lezen van dit artikel beseft dat jouw huidige werk eigenlijk weinig voorstelt en je functie net zo goed zou kunnen verdwijnen, zonder gevolgen voor het bedrijf? Enkele suggesties:
- Begrijp de kern van het probleem: Neem een moment om te achterhalen waarom je ontevreden bent over je huidige baan. Is het gebrek aan zinvolle taken? Voel je je ondergewaardeerd? Begrijp je niet hoe jouw bijdrage aan de maatschappij eruitziet? Door dit te identificeren, kun je gericht op zoek gaan naar oplossingen.
- Communiceer met collega’s: Als je vermoedt dat anderen dezelfde gevoelens delen, is het waardevol om met collega’s te praten. Mogelijk ervaren zij vergelijkbare zorgen en kunnen jullie samenwerken om manieren te ontdekken om het werk betekenisvoller te maken.
- Zoek naar verandering binnen het bedrijf: Graeber raadt aan om met je leidinggevende of de HR-afdeling te bespreken waar je ontevreden over bent en mogelijke oplossingen voor te stellen. Misschien zijn er manieren om je taken aan te passen of nieuwe verantwoordelijkheden te verkennen die meer voldoening geven.
- Ontdek nevenprojecten: Als je in je huidige baan geen vervullende taken kunt vinden, overweeg dan om nevenprojecten op te pakken die je interesseren en waarin je jouw vaardigheden kunt benutten. Zo kun je toch een gevoel van tevredenheid ervaren, zelfs als je hoofdbaan niet bevredigend is.
- Verken andere mogelijkheden: Als de bovengenoemde stappen niet tot meer geluk in je huidige baan leiden, overweeg dan serieus om ander werk te zoeken. Wellicht is er een baan die beter past bij je interesses, vaardigheden en waarden.
- Bekijk je levensstijl opnieuw: Als financiële redenen het lastig maken om van baan te veranderen, onderzoek dan je financiële situatie en levensstijl. Mogelijk kun je aanpassingen maken om met minder geld rond te komen terwijl je op zoek gaat naar een meer bevredigende baan.
Het gaat erom dat je beseft dat je recht hebt op werkgeluk. Natuurlijk kan niet elke dag even waardevol zijn en soms zitten er weken tussen waarin jij je nutteloos voelt. Maar over het algemeen is het belangrijk dat jij merkt dat je impact maakt, klein of groot. Je wilt een verschil maken, uitgedaagd worden en groeien. Wanneer dat systematisch achterblijft, zul je misschien verder moeten kijken.
Lees verder: de impact die dit boek op mij heeft gehad
Het lezen van dit boek heeft me aangemoedigd om een blik te werpen op mijn eigen werk. Niet zozeer op mijn baan, want die beschouw ik als waardevol. Elke dag ga ik met plezier aan de slag en ik merk dat mijn inspanningen daadwerkelijk impact hebben. Ik motiveer kenniswerkers om meer uit hun tijd te halen, geef leiding aan een gedreven back-office team en voer waardevolle gesprekken met mijn trainers. Ik zou mijn werk dus absoluut niet als een “bullshit job” bestempelen. Bepaalde taken daarentegen, wél.
Toen ik namelijk kritisch ging kijken naar de kleine, dagelijkse taken, merkte ik op dat sommige van deze taken als “bullshit tasks” gezien konden worden. Als ik ze niet zou uitvoeren, zou dat geen verschil maken. Daarom besloot ik om grondig naar mijn werkzaamheden te kijken, en deed dit ook met mijn team. Ik deel graag mijn bevindingen hierover met je in een aanvullend artikel: ‘Bullshit tasks: nutteloze taken meedogenloos uit je planning schrappen (4 stappen)’
Björn Deusings
Time management expert
Directeur Tijdwinst.com
Kijk verder: in gesprek met David Graeber
Indien je dieper wilt duiken in het fenomeen van ‘Bullshit jobs’, raad ik je aan om zeker ook de onderstaande documentaire van Nederlandse oorsprong te bekijken. In deze documentaire komt Graeber aan het woord en deelt hij inzichten over bullshit jobs en de gevolgen ervan.
Geïnteresseerd in zinvol werken? Volg een training
Het is duidelijk dat je geïnteresseerd bent in het toevoegen van waarde aan je baan. Je wilt nuttig zijn en impact hebben. Dat kan op de samenleving zijn, maar kleiner mag ook: op het bedrijf waarvoor je werkt, het team waarin je werkt of op je persoonlijke ontwikkeling. Door te werken aan jouw vaardigheden, kennis en kunde kun je deze impact vergroten. Je kunt nuttiger zijn en meer voldoening uit je werk halen, zelfs als je een bullshit job hebt.
Onze 1-daagse training Time Management kan hierbij helpen:
- Efficiëntie: Ongeacht of een baan als betekenisvol wordt beschouwd, is het essentieel om je tijd efficiënt te beheren. Deze training leert je technieken om taken te prioriteren, deadlines te halen en je productiviteit te verhogen. Zo kun je zelfs binnen een “bullshit job” waardevolle tijd winnen voor activiteiten die voor jou persoonlijk van belang zijn.
- Zelfzorg: Het besef dat je mogelijk in een “bullshit job” zit, kan emotioneel uitdagend zijn. Effectief time management kan je helpen om de werk/privé-balans te behouden en tijd vrij te maken voor activiteiten die je wel zinvol vindt, zoals hobby’s, sociale interactie en persoonlijke groei.
- Carrièrekansen: De vaardigheden die je tijdens een Time Management training leert, kunnen ook van pas komen als je besluit om je huidige baan te veranderen of nieuwe kansen te verkennen. Dit kan helpen bij het navigeren door een eventuele carrièreswitch en het vinden van een functie die beter bij je past.
- Zelfreflectie: De inzichten die je hebt verkregen uit “bullshit jobs” kunnen je aanzetten tot diepere zelfreflectie over je loopbaan en levensdoelen. Effectief time management kan je helpen om stapsgewijze doelen te stellen en consistent vooruitgang te boeken, zelfs als je omringd bent door onbevredigende werkzaamheden.
- Persoonlijke groei: Het ontwikkelen van time management vaardigheden kan een belangrijk onderdeel zijn van je persoonlijke groei. Het stelt je in staat om proactief je tijd en energie te beheren, waardoor je niet alleen productiever wordt, maar ook een gevoel van voldoening kunt ervaren.
Kortom, het volgen van een 1-daagse training Time Management kan waardevolle hulp bieden wanneer jij je in een “bullshit job” bevindt. Het stelt je in staat om effectiever te opereren binnen elke werkcontext, nutteloos of betekenisvol. Het helpt je je eigen tijd te beheren en ruimte te creëren voor de dingen die voor jou echt van belang zijn, zelfs als je omringd bent door een baan die je als zinloos ervaart.
Wie zijn wij? | Tijdwinst.com
Tijdwinst.com is een trainingsbureau dat zich specialiseert in slimmer (samen)werken. We bieden door het hele land diverse (online) trainingen aan, variërend van timemanagement, assertiviteit, gesprekstechnieken tot aan snellezen. Nieuwsgierig? Neem dan zeker eens een kijkje op onze website of blogs, en schrijf je in voor één van onze (digitale) trainingen.
- 1-daagse training Time Management | Blog
- 1-daagse training Assertiviteit | Blog
- 1-daagse training Gesprekstechnieken | Blog
- 1-daagse training Feedback Geven | Blog
- 1-daagse training Snellezen, Mindmapping en Geheugentechnieken | Blog
- 1-daagse training Effectief Thuiswerken voor Teams | Blog
